Pierwotne nazwy słowiańskie miejscowości, jezior i rzek[...]
Posted: 01 Jul 2010, 18:41
Tytuł: PIERWOTNE NAZWY SŁOWIAŃSKIE MIEJSCOWOŚCI, JEZIOR I RZEK NA TERENIE ZIEMI SZCZECINECKIEJ
Źródło: Zapiski Koszalińskie - Zeszyt 2 - Koszalin/Słupsk 1958
Autor: Aleksander Stafiński (Szczecinek)
Znany niemiecki historyk regionalny, prof. K. Tümpel, w szkicu monograficznym Neustettin in 6 Jahrhunderten stwierdza, że mieszkańcy ziemi szczecineckiej, .pierwsi Słowianie - Wendowie, posiadali szczególnie wysoko rozwinięty zmysł spostrzegawczości. Zmysł ten przejawiał się w niewyczerpanej pomysłowości nazywania uroczysk, lasów, pagórków, rzek, jezior i osiedli ludzkich. Nazwy te pomimo wielowiekowego niemczenia, usuwania i zmieniania wszystkiego co słowiańskie, przetrwały w ustach ludu wiejskiego, jak również na mapach niemieckich. Większość osiedli słowiańskich istniejących w XIII i XIV w. na tym terenie zachowała swe pierwotne nazwy do chwili obecnej.
W nadaniu księcia Warcisława V z roku 1364 występują nazwy Glyne, Glienke, miejscowości, które do roku 1945 na niemieckich mapach sztabowych skali 1 : 100 000 nazwane są Nass i Trocken Glienke (Suche i Mokre Glinki). W dokumencie tym występuje nazwa Chudda-Cuddve, Kuddow, jako nazwa wsi Gwdy Wielkiej leżącej nad rzeczką Gwdą. Pierwotna nazwa rzeki Gwdy notowana jest przez Lorenza jako Kidithsa - Kwdica Biała.
Bezspornie najstarszą nazwą słowiańską występującą w dokumentach z roku 1268 jest nazwa wsi Cerisseke, Pregsieka, Czeressieka, obecna Trzesieka od wyrębu leśnego „ „przesieka”.
W roku 1286 znajduje się jeszcze słowiańskie civitas Barwitz, które w roku 1389 występuje jako Berenwolde.
W roku 1295 występuje nazwa wsi Virchove, obecne Wierzchowo, od położenia na szczycie wzgórza. Wzgórze grodziska w tej osadzie nazywane było przez tamtejszą ludność niemiecką — Grasischk. Tak oznaczone na mapie wskazuje, że zniekształcona nazwa grodziska (grasischk) dochowała się do najnowszych czasów.
Nazwa rzeki Parsęty i osady Pasędzka, Parsandi, Persantike występuje w dokumentach z roku 1268 i pochodzi prawdopodobnie od słowiańskiego wyrazu proś - prosię. W związku z tym na dawniejszych mapach próbowano nazwać ją Prośnic. Nadmienić należy, że w roku 1175 (1187?) kasztelanem kołobrzeskim był Parso (Bars) de Colbergh.
W roku 1313 dopływ rzeki Gwdy — rzeczka Czarna — nazywana jest Csarna-Stroge (Czarna Struga).
Nadanie na rzecz rodziny Golców w roku 1361 grodu die Were określa położenie tegoż grodu powyżej rzeczki o nazwie Drave, pomiędzy jeziorami Drawiczyk (obecnie Drawskie) i jeziorem Reepon (Rzepowo). Grodzisko to zostało nazwane przez Niemców - Arendsburg.
Nadanie to było potwierdzone w roku 1506 przez króla Aleksandra, a odpis sporządzono w sądzie wałeckim w roku 1623.
W roku 1362 występuje nazwa Labenzen Dorp (wieś Łabędź). We wsi Lubowo, w pobliżu stanowisk grobów skrzynkowych na Fichtenberg, przepływa potok oznaczony na mapie niemieckiej jako Billen-Fliess, czyli Biały Potok.
Dokument z 14 września 1479 roku wymienia nazwę wsi Zulikenhagen (Sulikowo) od nazwy osadźcy Suliki, oraz Valme, Vallym (Chwalim), jak również nazwa Balnantz, Balfanz, od baly wans - Białowąs.
Pismo z dnia 30 maja 1496 roku wymienia Piotra Lemmeke z Soltenitze (Żółtnica), Hanryka Manow z Crossin (Krosina).
W dokumencie z 22 lutego 1575 roiku występują nazwy wisi, będących własnością rodziny panków Klestów: Raddatz (Radącz), Dallentin (Dalęcino), Kucherow (Kucharowo), Juchow (Juchowo), Jessorcke (Jeziorki), oraz Glineke (Glinki).
Rodzina panków Wangerow (węgorzy) jest w jakimś związku ze słowiańską nazwą osady Węgorzewo.
Akt nadawczy księcia Warcisława V z roku 1364 jest również dokumentem, stwierdzającym posiadanie wsi Samborska (Zamborst, Zamborster Fier) przez starostę Jakuba Kleista w roku 1584, który wieś tę odkupił od swego poprzednika, Melchiora Doberzsitza.
W pobliżu Radacza, będącego własnością rodu Klestów, występują przysiółki o nazwie Pankow, Panikow, Pauer jako typowa nazwa siedziby panków kaszubskich. Niedaleko Pankowa przepływa Michallowi Pattoch tak oznaczony na mapie z roku 1612 przez Lubinusa, a nazwany od właściciela Radacza, Michała Klesty.
Wieś Dolgen i jezioro Dolgen (Dolne) otrzymały swą nazwę od długiego kształtu. Łopianika - od rośliny łopian.
Rybacka okolnica słowiańska Kietz (Kiecz) nazwana została od miana chycza, chata rybacka, czy też checz. Tümpel wyraźnie przyznaje, że w Szczecinku nazwa Kietz, Kiecz, wskazuje na stare słowiańskie osiedle na południowym krańcu jeziora Wielim. Rzeczkę przepływającą przez Kiecz nazwali Słowianie Niezdobną (Niesedob).
Nazwę jeziora Vilm (Wielim) poza Szczecinkiem spotykamy w Meklemburgii w pobliżu miasta Pęclina w obwodzie Neustadt. W roku 1263 książę Mikołaj z Werli potwierdza miastu Pęclinowi nadane przez ojca swierzyńskie prawo miejskie. W dokumencie tym czytamy między innymi: Termini sunt [...] a Hiseren porten usque in Slavicum Vilem [...].
W pobliżu Wsi Turow (Turowo) istniało jezioro zwane Turjeser (Turjesero).
Posiadłość rodziny Boninów — Wilcze Laski (Wulflatzke) z 1615 r. i sąsiednia Dieckes (Dziki) istnieją już w 1378 r.
Wieś Briesen (Brzeźno), otrzymała swą nazwę od słowiańskiego wyrazu breza - brzoza. Jezioro Völtzkow-See (Wilczkowo) i Lositze-See (Łozice) od Łozy. Lubenke-guelle w roku 1321 leżała w pobliżu Sepulcra Slavorurn, cmentarzyska słowiańskiego nad rzeczką Colte-Radbüge, dopływem Parsenty.
Przeglądając odcinek niemieckiej mapy sztabowej Szczecinka l : 100 000 zauważymy stosunkowo dużą ilość nazw, które nie wymagają tłumaczenia, a same mówią o polskości tych ziem, jak: Polenberg, Polackenschanze, PolackSee, Polenfichten itp.
Literatura
T. Kantzow: Chronik von Pommern. Wyd. W. Gaebel, Szczecin 1908.
St. Kozierowski: Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. 1—II „Roczniki Pozn. Tow. Przyj. Nauk XLVII— XLVIII, Poznań 1920—1921.
H. Ludat: Die Ostdeutschen Kietze. Bernhurg 1936.
Wł. Łęga: Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk. „Roczniki Tow. Nauk. Toruńskiego, t. 35 i 36, Toruń 1930.
Pommerellisches Urknndenbuch. Wyd. M. Peribach, t. I—II, Gdańsk 1881.
Pommersches Urkundenbuch, t. I—IV, Szczecin 1868—1940.
P. Niessen: Geschichte von Neumark im Zeitalter ihrer Entstehung nud Besiedlung Gorzów 1905.
K. Tümpel: Die Grundung von Schloss und Stadt Neustettin 1310. Szczecinek 1906.
K. Tümpel: Neustettin in 6 Jahrhunderten. Szczecinek 1910.
K. Tymieniecki: Podgrodzia w północno-zachodniej Słowiańszczyźnie i pierwsza lokacja miast na prawie niemieckim .„Slavia Occidentalis”, t. 2, 1922 S. 55—113.
Urkundenbuch zur Geschichte des Geschlechts von Kleist, wyd. G. Kratz. Berlin 1862.
Źródło: Zapiski Koszalińskie - Zeszyt 2 - Koszalin/Słupsk 1958
Autor: Aleksander Stafiński (Szczecinek)
Znany niemiecki historyk regionalny, prof. K. Tümpel, w szkicu monograficznym Neustettin in 6 Jahrhunderten stwierdza, że mieszkańcy ziemi szczecineckiej, .pierwsi Słowianie - Wendowie, posiadali szczególnie wysoko rozwinięty zmysł spostrzegawczości. Zmysł ten przejawiał się w niewyczerpanej pomysłowości nazywania uroczysk, lasów, pagórków, rzek, jezior i osiedli ludzkich. Nazwy te pomimo wielowiekowego niemczenia, usuwania i zmieniania wszystkiego co słowiańskie, przetrwały w ustach ludu wiejskiego, jak również na mapach niemieckich. Większość osiedli słowiańskich istniejących w XIII i XIV w. na tym terenie zachowała swe pierwotne nazwy do chwili obecnej.
W nadaniu księcia Warcisława V z roku 1364 występują nazwy Glyne, Glienke, miejscowości, które do roku 1945 na niemieckich mapach sztabowych skali 1 : 100 000 nazwane są Nass i Trocken Glienke (Suche i Mokre Glinki). W dokumencie tym występuje nazwa Chudda-Cuddve, Kuddow, jako nazwa wsi Gwdy Wielkiej leżącej nad rzeczką Gwdą. Pierwotna nazwa rzeki Gwdy notowana jest przez Lorenza jako Kidithsa - Kwdica Biała.
Bezspornie najstarszą nazwą słowiańską występującą w dokumentach z roku 1268 jest nazwa wsi Cerisseke, Pregsieka, Czeressieka, obecna Trzesieka od wyrębu leśnego „ „przesieka”.
W roku 1286 znajduje się jeszcze słowiańskie civitas Barwitz, które w roku 1389 występuje jako Berenwolde.
W roku 1295 występuje nazwa wsi Virchove, obecne Wierzchowo, od położenia na szczycie wzgórza. Wzgórze grodziska w tej osadzie nazywane było przez tamtejszą ludność niemiecką — Grasischk. Tak oznaczone na mapie wskazuje, że zniekształcona nazwa grodziska (grasischk) dochowała się do najnowszych czasów.
Nazwa rzeki Parsęty i osady Pasędzka, Parsandi, Persantike występuje w dokumentach z roku 1268 i pochodzi prawdopodobnie od słowiańskiego wyrazu proś - prosię. W związku z tym na dawniejszych mapach próbowano nazwać ją Prośnic. Nadmienić należy, że w roku 1175 (1187?) kasztelanem kołobrzeskim był Parso (Bars) de Colbergh.
W roku 1313 dopływ rzeki Gwdy — rzeczka Czarna — nazywana jest Csarna-Stroge (Czarna Struga).
Nadanie na rzecz rodziny Golców w roku 1361 grodu die Were określa położenie tegoż grodu powyżej rzeczki o nazwie Drave, pomiędzy jeziorami Drawiczyk (obecnie Drawskie) i jeziorem Reepon (Rzepowo). Grodzisko to zostało nazwane przez Niemców - Arendsburg.
Nadanie to było potwierdzone w roku 1506 przez króla Aleksandra, a odpis sporządzono w sądzie wałeckim w roku 1623.
W roku 1362 występuje nazwa Labenzen Dorp (wieś Łabędź). We wsi Lubowo, w pobliżu stanowisk grobów skrzynkowych na Fichtenberg, przepływa potok oznaczony na mapie niemieckiej jako Billen-Fliess, czyli Biały Potok.
Dokument z 14 września 1479 roku wymienia nazwę wsi Zulikenhagen (Sulikowo) od nazwy osadźcy Suliki, oraz Valme, Vallym (Chwalim), jak również nazwa Balnantz, Balfanz, od baly wans - Białowąs.
Pismo z dnia 30 maja 1496 roku wymienia Piotra Lemmeke z Soltenitze (Żółtnica), Hanryka Manow z Crossin (Krosina).
W dokumencie z 22 lutego 1575 roiku występują nazwy wisi, będących własnością rodziny panków Klestów: Raddatz (Radącz), Dallentin (Dalęcino), Kucherow (Kucharowo), Juchow (Juchowo), Jessorcke (Jeziorki), oraz Glineke (Glinki).
Rodzina panków Wangerow (węgorzy) jest w jakimś związku ze słowiańską nazwą osady Węgorzewo.
Akt nadawczy księcia Warcisława V z roku 1364 jest również dokumentem, stwierdzającym posiadanie wsi Samborska (Zamborst, Zamborster Fier) przez starostę Jakuba Kleista w roku 1584, który wieś tę odkupił od swego poprzednika, Melchiora Doberzsitza.
W pobliżu Radacza, będącego własnością rodu Klestów, występują przysiółki o nazwie Pankow, Panikow, Pauer jako typowa nazwa siedziby panków kaszubskich. Niedaleko Pankowa przepływa Michallowi Pattoch tak oznaczony na mapie z roku 1612 przez Lubinusa, a nazwany od właściciela Radacza, Michała Klesty.
Wieś Dolgen i jezioro Dolgen (Dolne) otrzymały swą nazwę od długiego kształtu. Łopianika - od rośliny łopian.
Rybacka okolnica słowiańska Kietz (Kiecz) nazwana została od miana chycza, chata rybacka, czy też checz. Tümpel wyraźnie przyznaje, że w Szczecinku nazwa Kietz, Kiecz, wskazuje na stare słowiańskie osiedle na południowym krańcu jeziora Wielim. Rzeczkę przepływającą przez Kiecz nazwali Słowianie Niezdobną (Niesedob).
Nazwę jeziora Vilm (Wielim) poza Szczecinkiem spotykamy w Meklemburgii w pobliżu miasta Pęclina w obwodzie Neustadt. W roku 1263 książę Mikołaj z Werli potwierdza miastu Pęclinowi nadane przez ojca swierzyńskie prawo miejskie. W dokumencie tym czytamy między innymi: Termini sunt [...] a Hiseren porten usque in Slavicum Vilem [...].
W pobliżu Wsi Turow (Turowo) istniało jezioro zwane Turjeser (Turjesero).
Posiadłość rodziny Boninów — Wilcze Laski (Wulflatzke) z 1615 r. i sąsiednia Dieckes (Dziki) istnieją już w 1378 r.
Wieś Briesen (Brzeźno), otrzymała swą nazwę od słowiańskiego wyrazu breza - brzoza. Jezioro Völtzkow-See (Wilczkowo) i Lositze-See (Łozice) od Łozy. Lubenke-guelle w roku 1321 leżała w pobliżu Sepulcra Slavorurn, cmentarzyska słowiańskiego nad rzeczką Colte-Radbüge, dopływem Parsenty.
Przeglądając odcinek niemieckiej mapy sztabowej Szczecinka l : 100 000 zauważymy stosunkowo dużą ilość nazw, które nie wymagają tłumaczenia, a same mówią o polskości tych ziem, jak: Polenberg, Polackenschanze, PolackSee, Polenfichten itp.
Literatura
T. Kantzow: Chronik von Pommern. Wyd. W. Gaebel, Szczecin 1908.
St. Kozierowski: Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. 1—II „Roczniki Pozn. Tow. Przyj. Nauk XLVII— XLVIII, Poznań 1920—1921.
H. Ludat: Die Ostdeutschen Kietze. Bernhurg 1936.
Wł. Łęga: Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk. „Roczniki Tow. Nauk. Toruńskiego, t. 35 i 36, Toruń 1930.
Pommerellisches Urknndenbuch. Wyd. M. Peribach, t. I—II, Gdańsk 1881.
Pommersches Urkundenbuch, t. I—IV, Szczecin 1868—1940.
P. Niessen: Geschichte von Neumark im Zeitalter ihrer Entstehung nud Besiedlung Gorzów 1905.
K. Tümpel: Die Grundung von Schloss und Stadt Neustettin 1310. Szczecinek 1906.
K. Tümpel: Neustettin in 6 Jahrhunderten. Szczecinek 1910.
K. Tymieniecki: Podgrodzia w północno-zachodniej Słowiańszczyźnie i pierwsza lokacja miast na prawie niemieckim .„Slavia Occidentalis”, t. 2, 1922 S. 55—113.
Urkundenbuch zur Geschichte des Geschlechts von Kleist, wyd. G. Kratz. Berlin 1862.